Dlaczego dzieci odrzucają rówieśników
Grupa rówieśnicza to mała społeczność, w której zachodzą mechanizmy znane z naszego dorosłego świata. Być może dzięki temu porównaniu łatwiej będzie nam zrozumieć, skąd bierze się wykluczenie dziecka z grupy.
Po pierwsze, dziecko może być wykluczone, bo się wyróżnia. Powodów może być wiele: inny temperament na tle grupy, odmienny wygląd, nietypowe zainteresowania, a nawet specyficzny zawód rodziców czy odrębność kulturowa.
Czasem przyczyną wykluczenia jest brak zdolności emocjonalnego przystosowania się dziecka. Może ono reagować nieadekwatnie, mieć trudność z odczytywaniem sygnałów wysyłanych przez rozmówców, być niecierpliwe lub wybuchać złością. Wszystko to może utrudniać porozumienie z rówieśnikami, a w konsekwencji spowodować odrzucenie przez rówieśników.
Po czym poznać, że dziecko nie ma kolegów?
W kontaktach z dzieckiem wiele zależy od naszej relacji, jednak nie możemy liczyć na to, że w pierwszym odruchu przyjdzie do nas z informacją, iż doświadcza odrzucenia przez rówieśników lub że coś jest nie tak w jego relacjach z kolegami. Bez względu na wiek, często pozostaje nam jedynie wyłapywanie sygnałów wysyłanych przez dziecko. Mogą być one dyskretne, jak lekka niechęć do szkoły, zły nastrój po powrocie do domu czy brak ochoty do opowiadania o minionym dniu. Bywa, że pierwsza informacja dotrze do nas od wychowawcy klasy lub wychowawczyni w przedszkolu. Czasem dziecko rzuci jedynie mimochodem, że „nikt go nie lubi”.
Kluczem jest utrzymywanie z dzieckiem bliskiej, opartej na zaufaniu relacji, dzięki której pytania typu: „W co bawiłeś się na przerwie?” czy „Z kim siedziałaś w ławce?” będą naturalne. To pozwala łatwiej zauważyć zmiany w odpowiedziach i wychwycić pierwsze sygnały problemu.
Warto pamiętać, że wykluczenie może pojawić się w każdym momencie, nie tylko na początku tworzenia relacji w grupie. Klasa szkolna czy grupa przedszkolna to żywy organizm, który z czasem ewoluuje. To, że nasze dziecko jest uwielbiane przez rówieśników we wrześniu, nie oznacza, że w maju nie może zostać przez nich odsunięte.
Jak reagować, gdy dziecko jest odtrącane przez rówieśników?
Gdy zdamy sobie sprawę, że nasze dziecko doświadcza odrzucenia przez rówieśników, warto powstrzymać się przed impulsywną próbą natychmiastowego „naprawienia” sytuacji. To spokój i rozsądek powinny kierować naszym działaniem, a nie emocje. Przede wszystkim daj dziecku przestrzeń, aby mogło opowiedzieć całą sytuację ze swojego punktu widzenia. Nie przerywaj i nie oceniaj. Twoim zadaniem jest wysłuchać uważnie i z empatią.
Powstrzymaj się od zbędnych komentarzy, zwłaszcza tych, które umniejszają problem lub sugerują, że dziecko mogło uniknąć kłopotów, gdyby zachowywało się inaczej czy bardziej się dostosowało. Takie uwagi nie podniosą go na duchu ani nie pomogą znaleźć rozwiązania, mogą wręcz pogłębić poczucie winy i osamotnienia.
Kolejnym krokiem jest zebranie informacji. Porozmawiaj z wychowawcą lub nauczycielami, aby poznać ich perspektywę. Może się okazać, że sytuacja wygląda inaczej, niż nam się wydaje, i jest jednorazowym zdarzeniem. Jeśli jednak wychowawca potwierdzi relację dziecka, będziemy mieć pewność, że problem jest realny i wymaga działania.
Najlepiej wspólnie z wychowawcą ustalić plan, który pomoże dziecku lepiej poczuć się w grupie. Dobrym narzędziem jest ćwiczenie w domu scenek, które mogą wydarzyć się w szkole czy przedszkolu. Możecie odgrywać różne sytuacje – od proszenia o dołączenie do zabawy, przez reagowanie na odmowę, po proponowanie własnych aktywności. Dzięki temu dziecko będzie przygotowane na różne scenariusze i spokojniej poradzi sobie w rzeczywistości.
Kluczowym elementem jest także regularne wzmacnianie poczucia własnej wartości. Dziecko, które wierzy w siebie i zna swoją wartość, łatwiej poradzi sobie z trudnymi sytuacjami, zarówno w szkole, jak i w dorosłym życiu. Pamiętajmy, że pewność siebie buduje się latami, a każde okazane wsparcie, zauważenie nawet drobnych sukcesów czy docenienie wysiłku jest krokiem w dobrym kierunku.
Jak wspierać dziecko w domu
Niejednokrotnie powtarzaliśmy to na naszym portalu, że najważniejszym narzędziem, jakie mamy jako rodzice, jest rozmowa i umiejętne jej prowadzenie. Stworzenie przestrzeni do rozmowy, aktywne słuchanie oraz zadawanie dziecku otwartych pytań pozwala lepiej zrozumieć jego emocje i codzienne doświadczenia.
Odrzucenie przez rówieśników potrafi poważnie zachwiać poczuciem własnej wartości dziecka. Dlatego tak istotne jest, by wspierać je w budowaniu przekonania, że jego wartość ma źródło w nim samym, a nie w liczbie kolegów czy zaproszeń do wspólnej zabawy. Warto rozwijać pasje dziecka, doceniać nawet najmniejsze sukcesy i pomagać w pokonywaniu trudności, aby mogło czuć się pewnie w codziennych sytuacjach.
Jeżeli dziecko ma trudność w rozwijaniu umiejętności społecznych (reaguje nieadekwatnie, często wdaje się w konflikty lub ma problem z odczytywaniem sygnałów wysyłanych przez rozmówców) warto skorzystać ze wsparcia specjalisty, np. psychologa dziecięcego.
Skutecznym sposobem na pomoc dziecku w sytuacji odrzucenia przez rówieśników jest także stworzenie mu okazji do nawiązywania kontaktów poza szkołą czy przedszkolem. Mogą to być zajęcia dodatkowe, spotkania w domu z kolegami czy wspólne wyjścia na plac zabaw.
