Jak rozpoznać pierwsze, niepokojące sygnały? Czy rodzice mogą, nawet nieświadomie, swoim zachowaniem przyczyniać się do niewłaściwego postrzegania ciała przez dziecko?
Zaburzenia odżywiania
Zaburzenia odżywiania to choroby, których podłoże leży w psychice, jednak z czasem negatywnie wpływają na cały organizm. Ich rozwój jest zwykle wynikiem współdziałania czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych.
Do najczęściej diagnozowanych zaburzeń odżywiania należą anoreksja, bulimia oraz napadowe objadanie się.
Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) – chory celowo ogranicza ilość spożywanego jedzenia, aby obniżyć masę ciała. Osoba cierpiąca na anoreksję ma zniekształcony obraz własnej sylwetki, uważa, że ma nadwagę, mimo że często zmaga się już z niedowagą. Najczęściej chorują dziewczęta w wieku od 12 do 18 lat, ale problem coraz częściej dotyczy także młodszych dzieci.
Bulimia (żarłoczność psychiczna) – w odróżnieniu od anoreksji zazwyczaj pojawia się około 20 roku życia, choć może dotyczyć również nastolatek. Osoba chora naprzemiennie objada się i podejmuje zachowania kompensacyjne, takie jak prowokowanie wymiotów czy stosowanie środków przeczyszczających, w obawie przed przytyciem. Chorzy często utrzymują prawidłową masę ciała, co utrudnia bliskim zauważenie problemu.
Napadowe objadanie się – polega na powtarzających się epizodach spożywania dużych ilości jedzenia w krótkim czasie, którym towarzyszy poczucie utraty kontroli. W przeciwieństwie do bulimii nie występują tu zachowania kompensacyjne, co w efekcie prowadzi do nadwagi lub otyłości.
Pierwsze objawy anoreksji
Anoreksja to podstępna choroba, która rozwija się stopniowo i przez długi czas może pozostać niezauważona. Często rodzice tłumaczą zmiany w zachowaniu dziecka okresem dojrzewania i wpisanym w jego charakterystykę buntem. Jednak im wcześniej zauważymy niepokojące sygnały, tym większe są szanse, że szybciej i skuteczniej poradzimy sobie z problemem.
Najczęstsze objawy anoreksji u dzieci i nastolatków:
izolowanie się od znajomych i rodziny,
jedzenie w samotności, unikanie wspólnych posiłków,
perfekcjonizm i nadmierne skupienie na osiągnięciach,
silny samokrytycyzm i niezadowolenie ze swojego wyglądu,
przejawianie złości, gdy ktoś namawia do jedzenia,
unikanie rozmów na temat jedzenia.
Z czasem pojawia się spadek masy ciała lub brak jej przyrostu pomimo wzrostu dziecka, bladość, osłabienie, zawroty głowy, a u dziewcząt – zaburzenia miesiączkowania. Objawy te łatwo zrzucić na karb okresu dojrzewania, dlatego czujność rodziców w tym przypadku powinna być wyjątkowo duża. Warto zaznaczyć, że problem anoreksji dotyka najczęściej dziewczynki. Dodatkowym czynnikiem zwiększającym ryzyko rozwoju tej choroby jest niska samoocena dziecka oraz problemy rodzinne.
Pierwsze objawy bulimii
Bulimia, podobnie jak anoreksja, rozwija się stopniowo i w początkowym etapie choroby może pozostać niezauważona. Wykrycie jej przez bliskich utrudnia dodatkowo fakt, że osoby cierpiące na bulimię często utrzymują prawidłową masę ciała.
Najczęstsze objawy bulimii u nastolatków:
chodzenie do łazienki od razu po posiłku,
nadmierne zainteresowanie odchudzaniem i dietami mimo prawidłowej masy ciała,
zmiany nastroju, rozdrażnienie po jedzeniu,
chowanie jedzenia w pokoju lub w innych nietypowych miejscach.
Dodatkowe symptomy związane z częstymi wymiotami:
podrażnienia w okolicy ust,
osłabienie szkliwa zębów,
bóle brzucha, odwodnienie, ogólne osłabienie.
Leczenie zaburzeń odżywiania
Zaburzenia odżywiania to choroby wymagające kompleksowego leczenia. Nie są łatwe do wyleczenia, ponieważ często osoby chore nie dostrzegają problemu. Pierwszym krokiem powinna być wizyta u pediatry, który po zebraniu wywiadu i analizie wyników badań skieruje dziecko do psychiatry lub psychologa oraz dietetyka.
Podstawą terapii jest psychoterapia połączona z konsultacjami dietetycznymi. Psycholog pomaga dziecku zmienić sposób postrzegania siebie i jedzenia, a w przypadku młodszych pacjentów ważna jest także terapia rodzinna, która wspiera proces powrotu do zdrowia. Nauka właściwej komunikacji i odbudowa relacji w rodzinie są tu kluczowe. Dietetyk opracowuje indywidualny plan żywieniowy, który umożliwia stopniowy powrót do prawidłowych nawyków. W ciężkich przypadkach konieczna może być hospitalizacja i leczenie w warunkach szpitalnych.
Rola rodziny i bliskich jest nieoceniona. Ich wsparcie, cierpliwość i miłość pomagają choremu poczuć się akceptowanym i bezpiecznym, co przekłada się na większą motywację do leczenia.
Rola rodziców w postrzeganiu ciała i podejściu do odżywiania
Siła, z jaką rodzice oddziałują na samoocenę dziecka, jest ogromna. To od ich podejścia i zachowania od najmłodszych lat zależy, z jakim bagażem emocji młody człowiek będzie dorastał. To, co rodzice mówią o wyglądzie, swoim czy innych osób oraz jakie mają podejście do jedzenia, wpływa zarówno na poczucie własnej wartości dziecka, jak i na jego nawyki żywieniowe.
Co zatem mogą zrobić rodzice, aby nie zwiększać ryzyka wystąpienia zaburzeń odżywiania?
Po pierwsze dawać przykład, prezentując zdrowe nawyki żywieniowe, jedząc regularne posiłki i unikając restrykcyjnych diet.
Po drugie unikać krytycznych komentarzy dotyczących wyglądu dziecka, siebie czy innych osób. Negatywne wypowiedzi na temat osób z nadwagą lub otyłością mogą na długo zapaść w pamięć młodego człowieka i wpłynąć na jego postrzeganie ciała.
Rolą rodzica jest też wytłumaczenie dziecku, że ludzie mają różne sylwetki i jest to naturalne, a wartość człowieka nie zależy od wyglądu. Ważne jest również, aby małe dzieci nie miały dostępu do mediów społecznościowych, które promują wyidealizowane wizerunki. Nie można pomijać tego tematu w rozmowach – warto otwarcie mówić o tym, czym jest prawdziwe, zdrowe podejście do ciała i jedzenia.
Badania wykazują, że dzieci i nastolatki, które w swoim środowisku domowym czują wsparcie emocjonalne i mają przestrzeń do wyrażania uczuć, są mniej podatne na niezdrowe nawyki żywieniowe. Dom, w którym dziecko może bez obaw mówić o emocjach i w którym doświadcza akceptacji, staje się bezpieczną przestrzenią, sprzyjającą budowaniu poczucia własnej wartości.
