Większość ludzi zapytanych o definicję asertywności odpowiada, że jest to umiejętność mówienia "nie". Ale asertywność to znacznie więcej niż tylko sposób konstruowania odpowiedzi odmownej. Najprostsza, ale zarazem najbardziej wyczerpująca i oddająca istotę definicja, określa asertywność jako umiejętność wyrażania siebie.
Asertywności określa ją jako bezpośrednie, uczciwe i stanowcze wyrażenie wobec innych swoich uczuć, postaw, opinii lub pragnień w sposób respektujący ich uczucia, postawy, opinie i pragnienia (M. Król - Fijewska). To także umiejętność stanowczego, śmiałego, zdecydowanego i uczciwego zachowania.
Idąc dalej, asertywność to kilka grup zachowań: obrona swoich praw (umiejętność odmawiania), przyjmowanie ocen (pochwał i krytyki), wyrażanie uczuć (pozytywnych i negatywnych), wyrażanie własnej opinii, a nawet... inicjatywa w kontaktach towarzyskich. W sytuacjach konfliktowych asertywne zachowanie daje szansę rozwiązania konfliktu bez rezygnowania z własnej godności i uznawanych przez nas wartości.
Osoba zachowująca się asertywnie potrafi reklamować wadliwy towar w sklepie, zwrócić uwagę obcej osobie zbyt głośno rozmawiającej w teatrze, upomnieć się o resztę pieniędzy podczas płacenia za taksówkę itp. Potrafi również upomnieć się o niezwrócony dług u znajomego, odmówić spełnienia zbyt uciążliwej prośby, a także poprosić o pomoc, gdy tego potrzebuje.
Osoby asertywne nie tylko potrafią bronić własnych praw, lecz jednocześnie respektują prawa innych. Przejawia się to m.in. w tym, że nie podejmują decyzji za inne dorosłe osoby, nie krzyczą, nie używają obraźliwych słów w celu wywarcia wpływu.
Asertywność to zachowanie stanowcze, a jednocześnie łagodne, podczas którego traktujemy drugą osobę jak równego sobie partnera.
H. Fensterheim sformułował pięć praw regulujących zachowania asertywne:
- Masz prawo do robienia tego, co chcesz, dopóki nie rani to kogoś innego.
- Masz prawo do zachowania swojej godności przez asertywne zachowanie, nawet jeśli rani to kogoś innego, dopóki Twoje zachowanie nie jest agresywne, lecz asertywne.
- Masz prawo do przedstawiania innym swoich próśb, dopóki uznajesz, że druga osoba ma prawo odmówić.
- Istnieją takie sytuacje między ludźmi, w których prawa nie są oczywiste. Zawsze jednak masz prawo do przedyskutowania tej sprawy z drugą osobą i wyjaśnienia jej.
- Masz prawo do korzystania ze swoich praw.
Dlaczego jeszcze warto być osobą asertywną? Oto jakie korzyści niosą ze sobą zachowania asertywne:
- Ustanawiamy swoje granice i potrafimy ich bronić, ale również z respektem traktujemy granice innych.
- Dobrze się czujemy ze sobą i w kontakcie z innymi.
- Potrafimy wyrażać zarówno pozytywne, jak i negatywne emocje.
- Samodzielnie sterujemy własnym życiem, kierując się swoim interesem przy podejmowaniu decyzji. Jednocześnie dbamy o to, by nie krzywdzić przy tym innych.
- Podejmujemy się realizacji własnych celów bez naruszania granic innych.
Jednak zachowania asertywne nie są receptą na każdą okoliczność. Nie zawsze zachowując się asertywnie możemy osiągnąć nasze cele. W kontaktach z autorytarnym szefem czy niezrównoważonym kolegą możemy czasami więcej osiągnąć zachowując się w sposób uległy czy stosując manipulację. Wybór zawsze należy do nas, bo to my decydujemy, co jest dla nas najważniejsze.
Istnieje jednak ryzyko związane ze zmianą naszego zachowania na asertywne.
- Jeśli do tej pory zachowywaliśmy się w sposób uległy, zmiana naszego zachowania może być sporym zaskoczeniem dla innych.
- Niektórzy nie będą zadowoleni, kiedy przestaniemy być ulegli i zaczniemy stawiać swoje granice.
- Może się zdarzyć, że ktoś, kto do tej pory otrzymywał od nas to, czego sobie zażyczył, będzie tak niezadowolony ze zmiany naszego zachowania, że zacznie nas unikać.
- Jeśli zachowywaliśmy się do tej pory agresywnie, to zmiana naszego zachowania na asertywne może spowodować , że niektórzy mogą się poczuć zdezorientowani. Dezorientacja może skutkować ich dystansowaniem się od nas (lepsze zło znane od nieznanego) lub zbliżaniem się (znika strach przed agresją).
Tak więc, asertywność to pewien sposób funkcjonowania, który opisują następujące słowa kluczowe:
- autentyczna pewność siebie (nie mylona z bezczelnością!),
- poczucie własnej wartości i godności (nie mylone z wywyższaniem się i dominacją nad innymi),
- uznanie praw własnych i praw innych (równowaga posiadanych praw),
- szacunek dla siebie i innych (niezależnie od wieku, pełnionych funkcji, stopnia zamożności itp.),
- realizacja własnych potrzeb i praw bez naruszania godności innych (polegające na respektowaniu zasad dobrej komunikacji międzyludzkiej bez stosowania manipulacji),
- szczerość, swoboda i aktywne rozumienie tego, co się dzieje (świadomość własnych i ewentualnie cudzych emocji i stanów psychicznych).
Zachowania asertywne zwykle podnoszą naszą samoocenę. Herbert Fensterheim radzi:
Jeżeli masz wątpliwości, czy dane zachowanie jest asertywne, sprawdź, czy choćby odrobinę zwiększa ono Twój szacunek do samego siebie.
Jeżeli tak - jest to zachowanie asertywne.
Jeżeli nie - nie jest ono asertywne"
Ideę asertywności bardzo dobrze oddaje nasze stare przysłowie: nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe! Asertywności można się nauczyć.
Źródła:
H. Fensterheim, J. Baer "Nie mów TAK, gdy chcesz powiedzieć NIE. Jak nauczyć się asertywności" Książka i Wiedza, Warszawa, 2006.
M. Król-Fijewska "Stanowczo, łagodnie, bez lęku" Wydawnictwo WAB, Warszawa 2005.
