Dziecko a prawa autorskie - oswajamy paragrafy

Pewien uczeń 8. klasy szkoły podstawowej nie dość, że w ciągu roku zrobił cale liceum i zdał maturę, to jeszcze dostał się na studia do Harvardu i przy okazji wraz z zespołem równie genialnych studentów tegoż Harvard Univercity stworzył genialną grę komputerową, która rozchodzi się po świecie w milionach egzemplarzy.

Po co ta wyliczanka? Co z tego wynika? Po to, by pokazać, że nie tylko osoby dorosłe mogą być twórcami! Twórcą może być także dziecko i to się zdarza bardzo często! Tak po prawdzie, zdarza się to właściwie każdego dnia, można by rzec codziennie. Tę problematykę postaramy się teraz troszeczkę „oswoić”.

Co to jest prawo autorskie?

Niezastąpiona w takich razach Wikipedia informuje, że prawo autorskie jest odrębną dyscypliną prawa cywilnego i że jest to zespół norm prawnych wchodzących w skład tzw. prawa własności intelektualnej, a także ogół praw przysługujących autorowi utworu lub innemu uprawnionemu podmiotowi. Prawa autorskie upoważniają człowieka, który jest ich właścicielem do decydowania o eksploatacji utworu i do czerpania z tej eksploatacji korzyści materialnych.

Na światowy system ochrony prawa autorskiego składają się:

• Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych z 1886 roku;
• Konwencja genewska o prawach autorskich z 1952 roku;
• Traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej o prawie autorskim z 1996 roku;
• Polska Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych – aktualnie obowiązujący tekst ustawy: KLIK.

Przy okazji przypominamy: jeśli chcesz znać jakieś prawo, zajrzyj na oficjalną stronę sejmu, gdzie znajdziesz oryginalny i obowiązujący tekst ustawy. Poleganie na nieautoryzowanych tekstach rodzi czasami bolesne nieporozumienia.

Ufff, ale się zrobiło mądrze! Uwaga, teraz będzie jeszcze mądrzej!

Co to są prawa autorskie?

Prawa autorskie przysługują twórcom utworu. Jest to ogół praw do utworu, w tym prawo do decydowania o sposobie korzystania z utworu i czerpania z niego korzyści. Twórcą jest każdy, kto stworzył utwór. Nie trzeba mieć wykształcenia artystycznego, nie trzeba  należeć do związków twórczych. Jest się twórcą, jeśli stworzyło się utwór.

Utwór jest dziełem człowieka. Może mieć dowolną formę, musi jednak odróżniać się od innych utworów. Nie ma znaczenia, czy autor jest dorosłym człowiekiem, czy jest jeszcze dzieckiem. Nie ma też znaczenia, czy utwór powstał świadomie, czy też akt twórczy powstał przez przypadek. Tak też się zdarza i to wcale nie tak rzadko!

Prawa autorskie chronią tylko te utwory, które w jakikolwiek sposób mogą być odebrane przez inne niż sam twórca osoby. Za utwory nie uważa się samych pomysłów. Ochroną nie są też objęte idee, odkrycia, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.

Prawna ochrona utworu przysługuje z samego faktu jego stworzenia. Nie są potrzebne żadne dodatkowe formalności. Nie ma znaczenia wartość artystyczna dzieła, nie ma także znaczenia jego wartość ekonomiczna czy też społeczna. Nie jest ważne, czy utwór jest ukończony, czy też jeszcze nie. Cel, dla którego utwór został stworzony, też nie ma znaczenia.

Rodzaje praw autorskich

Prawa osobiste są wieczne. Nigdy nie wygasają. Twórca nie może się ich zrzec, nie można go ich pozbawić. Prawa autorskie dzielą się na osobiste i majątkowe.

Autorskie prawa osobiste:

• autorstwo utworu;
• prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu;
• oznaczenie utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem;
• prawo do integralności utworu oraz nadzór nad sposobem korzystania z niego przez innych.

Autorskie prawa majątkowe:

Prawa majątkowe można sprzedać lub przekazać. Są one dziedziczne i wygasają po 70 latach od śmierci autora. Autorskimi prawami majątkowymi są:

• prawo do dysponowania utworem;
• uprawnienie do wynagrodzenia za wykorzystanie utworu przez innych.

Co z tego wszystkiego wynika?

A teraz będzie o sprawach, o których wiele rodziców kompletnie się nie spodziewa, że mogą ich dotyczyć. Wiemy już, że twórcą może być każdy człowiek niezależnie od wieku. Twórcą więc może być także dziecko.O przymiocie twórcy przesądza sam fakt autorstwa danego dzieła, niezależnie od wieku twórcy, wartości i przeznaczenia dziełą.

Wynika z tego wszystkiego wprost, że:

• Wszelkie prace plastyczne tworzone przez dzieci w szkołach podlegają ochronie prawno-autorskiej dokładniena takich samych zasadach, jak inne dzieła tworzone przez kogokolwiek i gdziekolwiek indziej. Oznacza to, że uczeń, który w rozumieniu prawa autorskiego jest twórcą, posiada wyłączne prawo do korzystania np. ze swojego rysunku i to na wszystkie możliwe sposoby (np. publikacja w albumie, umieszczenie na stronie internetowej, wystawienie w galerii);
• Uczeń jak każdy inny twórca ma prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu własnego autorstwa, to znaczy np. za wykorzystanie jego rysunku w projekcie plakatu;
• Można korzystać z utworu przygotowanego przez ucznia wyłącznie po uzyskaniu zgody. W związku z faktem, że dziecko jest osobą niepełnoletnią, a osoby niepełnoletnie nie posiadają pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może ono samodzielnie dysponować swoimi prawami. Tym samym dziecko nie może wyrażać samodzielnie zgody na wykorzystywanie swojej twórczości. W tego typu sprawach jest ono reprezentowane przez przedstawiciela ustawowego, czyli rodzica lub opiekuna. Tylko przedstawiciel ustawowy dziecka może skutecznie udzielić zgody na korzystanie z twórczości dziecka;
• Rozpowszechnianie twórczości dziecka bez zgody jego przedstawiciela ustawowego jest przestępstwem w rozumieniu polskiego prawa i podlega sankcji karnej. Dodatkowo osoba dopuszczająca się tego naruszenia ma z tego tytułu obowiązek zapłaty stosownego odszkodowania.

Czy z tą wiedzą trzeba coś zrobić?

Koniecznie. Jak każda wiedza, ta także przydaje się w życiu rodziców, innych opiekunów i samych dzieci. Żeby się przydawała, to po pierwsze musi być. To znaczy, że dobrze jest to wszystko wiedzieć i o tym pamiętać. Po drugie z dzieckiem, jak z każdym innym człowiekiem należy o niej rozmawiać. Dokładnie tak samo jak należy rozmawiać o jego prawach jako człowieka i obywatela. Z dzieckiem trzeba także rozmawiać o jego prawach jako twórcy. Są dzieci, które rysują, piszą wiersze, książki, rzeźbią, komponują, piszą teksty piosenek. Dzieci są przecież szalenie kreatywne. Cokolwiek by to nie było, dziecko wraz ze swoim wiekiem i wzrostem świadomości powinno wiedzieć o prawach autorskich do swojej twórczości.

Świadomość własnych praw dodaje pewności siebie, uczy wyrażania własnego zdania. Dziecko, gdy jest tego świadome, w sytuacji konfliktu podejmuje się obrony swoich praw, co w prosty sposób przekłada się na jakość dokonywanych przez niego później wyborów. Determinuje to w dużym stopniu jego zaangażowanie w dorosłym życiu.

Jeśli tworzę coś, to wiem, że to jest wartość, która należy do mnie. Jeśli tworzę coś o ma wartość, to znaczy, że ja sam mam wartość. Dbajmy o to, żeby nasze dzieci myślały według tego prostego schematu!