Co jeść w ciąży na anemię

Anemia (niedokrwistość) jest jednym z najczęstszych powikłań w przebiegu ciąży. Szacuje się, że dotyka ona od 30 do 70% ciężarnych kobiet na całym świecie.

Zaraz odpowiemy na najczęstsze pytania dotyczące tego zagadnienia:

• Jakie są najczęstsze objawy anemii?
• Jakie są możliwe konsekwencje tego schorzenia?
• Na czym polega diagnostyka anemii?
• Jak się ją leczy?
• Jak powinna wyglądać dieta kobiety ciężarnej ze zdiagnozowaną anemią?

Co to jest anemia (niedokrwistość)?

Anemia (niedokrwistość) jest chorobowym stanem organizmu, który prowadzi do zmniejszenia zdolności transportowych tlenu do tkanek organizmu. W zależności od stopnia upośledzenia, niewystarczająca ilość tlenu prowadzi do osłabienia o różnym stopniu nasilenia. Pod wspólnym pojęciem anemii rozumie się grupę zaburzeń, które charakteryzują się zbyt niskim poziomem hemoglobiny (białko w czerwonych krwinkach), liczby czerwonych krwinek (erytrocytów) lub hematokrytu we krwi. Hemoglobina to białko w czerwonych krwinkach, które odpowiada za przenoszenie tlenu z płuc do reszty ciała.

Rodzaje anemii w ciąży

Istnieje przynajmniej kilka podręcznikowych klasyfikacji anemii. Z uwagi na przyczynę i rodzaj niedoborów rozróżnia się następujące rodzaje anemii:

• Anemia spowodowana niedoborem żelaza - w trakcie ciąży objętość krwi w organizmie kobiety zwiększa się o około 40 %. Oznacza to, że organizm kobiety ciężarnej potrzebuje większej ilości mikroskładników. Żelazo jest potrzebne do produkcji hemoglobiny, czyli białka transportującego tlen do komórek ciała. Jeżeli jego ilość jest zbyt niska, krew nie może dostarczać odpowiedniej ilości tlenu ani dla prawidłowego rozwoju płodu ani dla optymalnego funkcjonowania organizmu ciężarnej kobiety;
• Anemia związana z niedoborem folianów - foliany są grupą związków, będącą biologiczną formą witaminy B9. Są one niezbędne do prawidłowego funkcjonowania każdego organizmu, w tym podziału komórek, wytwarzania DNA oraz produkcji czerwonych krwinek.

Foliany są niezbędne do rozwoju tkanek szybko rosnących, takich jak szpik kostny, w tym czerwone krwinki, oraz tkanki rozwijającego się płodu. Niedobór folianów może być więc przyczyną niedokrwistości ciężarnych oraz poronień i wad wrodzonych u płodu, w szczególności wad cewy nerwowej. Syntetyczną formą folianów jest stosowany w suplementach i wzbogacanej żywności kwas foliowy. Naturalne foliany (witamina B9) znajdują się w zielonych warzywach liściastych, owocach i roślinach strączkowych. w dużych ilościach znajduje się na przykład w zielonych częściach roślin;

• Anemia wynikająca z niedoborów witaminy B12 – witamina ta jest niezbędna do produkcji czerwonych krwinek. Jej niedobory mogą być również przyczyną wad wrodzonych u płodu, jego niskiej masy urodzeniowej przy jednoczesnym ryzyku rozwoju cukrzycy oraz zaburzeń ze strony układu nerwowego. Na niedobory witaminy B12 narażone są kobiety, które nie jedzą mięsa, ryb lub nabiału. Witamina B12 występuje w kilku formach, różniących się bardzo przyswajalnością i co za tym idzie skutecznością uzupełnienia niedoborów.

Niedobór żelaza u kobiety ciężarnej

Niedobór żelaza jest główną przyczyną niedokrwistości (anemii), występuje nawet u 50% ciężarnych kobiet. Jego leczenie jest szalenie istotne dla uniknięcia negatywnych konsekwencji nie tylko dla ciężarnej, ale także dla płodu, w tym dla zmniejszenia ryzyka konieczności przetaczania krwi w okresie okołoporodowym. Żelazo ma również kluczowe znaczenie dla rozwoju i dojrzewania mózgu dziecka. Proces ten przebiega szczególnie intensywnie pod koniec ciąży i w pierwszych miesiącach życia dziecka.

Największe zapotrzebowanie na żelazo występuje w trzecim trymestrze ciąży, kiedy organizm nienarodzonego jeszcze dziecka gromadzi zapasy żelaza, niezbędnego w stadium intensywnego wzrastania w trakcie pierwszych 4-6 miesięcy życia. W tym okresie żelazo pobierane jest od matki przez dziecko poprzez łożysko.

Prawidłowy poziom żelaza w ciąży zapobiega niedotlenieniu zarówno matki, jak i dziecka. Zapotrzebowanie na ten pierwiastek znacznie wzrasta u kobiety ciężarnej – nawet do 6 mg/dobę w III trymestrze ciąży.

Anemia w ciąży: czynniki ryzyka

Ryzyko anemii dotyczy większości kobiet w ciąży. Największe zagrożenie anemią występuje między innymi:

• u ciężarnych nastolatek;
• u kobiet z niedokrwistością istniejącą już przed ciążą;
• w przypadku krótkiego odstępu między kolejnymi ciążami oraz przy współistnieniu intensywnych wymiotów w I trymestrze ciąży;
• w ciąży mnogiej;
• w przypadku stosowania diety wegańskiej lub wegetariańskiej;
• gdy jest nieodpowiednio skomponowana dieta i kobieta nie stosuje właściwej suplementacji uzupełniającej.

Anemia w ciąży – objawy

W czasie ciąży w ciele kobiety dochodzi do wielu zmian, również w układzie krążenia. Szczególnie wzrasta objętość osocza (o 40–60%) przy jednoczesnym spadku hemoglobiny. Zmiany te najczęściej zauważalne są między 17. a 36. tygodniem ciąży. Według Światowej Organizacji Zdrowia o niedokrwistości u kobiet ciężarnych można mówić, jeśli ilość hemoglobiny przyjmie wartości poniżej 11g/dl w badaniach laboratoryjnych w I i III trymestrze lub 10,5g/dl w II trymestrze.

Anemia w ciąży i jej objawy są bardzo charakterystyczne i z tej przyczyny łatwo zauważalne. Najczęściej pojawiają się więc:

• bladość skóry, ust i paznokci;
• uczucie ciągłego zmęczenia i osłabienia;
• bóle i zawroty głowy;
• przyspieszone bicie serca, często połączone z dusznością;
• zaburzenia koncentracji i pogorszenie zdolności zapamiętywania;
• łamliwość paznokci;
• wypadanie włosów;
• wzmożona senność;
• krwawienia z nosa.

Pamiętaj!

Nieleczona anemia może skutkować powikłaniami zdrowia nie tylko u ciężarnej kobiety, ale także w organizmie rozwijającego się w jej ciele dziecka. Niedobór żelaza, folianów lub witaminy B12 jest stanem przejściowym i niezagrażającym ani życiu matki, ani też dziecka.

Diagnostyka i leczenie anemii ciążowej

Najprostszym badaniem, które pozwala wykryć anemię, jest badanie morfologii krwi. Gdy tylko zauważy się któryś z wcześniej wymienionych symptomów, należy się skonsultować się z lekarzem, który zleci zapewne wykonanie stosownego badania krwi.

Brak odpowiednich składników pokarmowych w kluczowym dla rozwoju dziecka momencie może nieść ze sobą poważne następstwa. Następstwa takie dotyczą także jego mamy. Jakie są konsekwencje anemii w ciąży? Najczęściej spotykane negatywne skutki anemii w ciąży to:

• niska masa urodzeniowa dziecka,
• przedwczesny poród,
• depresja poporodowa kobiety,
• niedobory składników mineralnych u noworodka,
• opóźnienie rozwoju dziecka;
• wady cewy nerwowej (defekty mózgu czy kręgosłupa);
• pogorszenie jakości życia
• wzrost ryzyka krwotoku poporodowego
• wzrost ryzyka sepsy w okresie połogu

W przypadku potwierdzenia któregoś z rodzajów anemii, lekarz proponuje odpowiednią terapię, która będzie indywidualnie dostosowana do stanu pacjentki.

W przypadku wykrycia niedokrwistości spowodowanej niedoborem żelaza w ciąży skuteczne okazują się:

• modyfikacja diety;
• doustna suplementacja preparatów żelaza;
• ew. dożylna suplementacja preparatów żelaza, która w przypadku znaczącej niedokrwistości  jest do rozważenia od drugiego trymestru ciąży w przypadku nietolerancji doustnych preparatów żelaza lub braku odpowiedzi na leczenie doustne.

Co zatem jeść, gdy pojawi się anemii? Jak powinna wyglądać dieta kobiety ciężarnej w anemii?

Co powinna jeść ciężarna?  To jest kwestia absolutnie podstawowa! Odpowiedni jadłospis ma zarazem znaczenie profilaktycznie oraz wspomagające leczenie farmakologiczne w sytuacji, gdy anemia w ciąży się pojawi. Praktycznie nie wymyślono lepszego sposobu na dostarczenie organizmowi substancji jak ich spożywanie z pokarmem, w postaci naturalnych produktów. Dieta kobiety ciężarnej powinna być więc bogata w pokarmy o wysokiej wartości odżywczej, które będą zaspakajać zapotrzebowanie nie tylko na witaminę B12, foliany i żelazo, ale również pozostałe mikroelementy, konieczne do poprawnego funkcjonowania organizmu.

Dieta taka powinna więc zawierać zrównoważone ilości następujących składników:

• produkty odzwierzęce, takie jak np. nieprzetworzone mięso;
• jaja (najlepiej od kur z wolnego wybiegu);
• nabiał dobrego pochodzenia (przy braku indywidualnej nadwrażliwości lub nietolerancji laktozy);
• duża ilość warzyw liściastych i zielonych (np. brokuły, szpinak, jarmuż, natka pietruszki);
• rośliny strączkowe (np. orzechy i pestki);

Spożywane jedzenie powinno się przede wszystkim składać ze zróżnicowanych oraz nieprzetworzonych, lub nisko przetworzonych produktów. Dzięki temu wszystkie konieczne składniki będą mogły być dostarczane wraz z posiłkami. W przypadku komponowania posiłków należy brać pod uwagę straty witamin i minerałów w trakcie obróbki produktów (np. dla witaminy C problematyczne jest nawet samo krojenie czy obieranie owoców i warzyw).

Uwaga!

Ponieważ witamina C wspiera wchłanianie żelaza, do posiłków bogatych w żelazo dobrze jest dodawać paprykę, pomidory, kiwi, truskawki czy też owoce cytrusowe w stanie nieprzetworzonym.

Suplementacja podczas anemii. Jak można w ciąży uzupełniać dietę?

Jedną z podstawowych substancji, które powinny przyjmować kobiety zarówno w ciąży, jak i w trakcie planowania ciąży, jest żelazo. Może być ono stosowane nie tylko w celu uzupełnienia rozpoznanych jego niedoborów, ale również ma wpływ na poprawę samopoczucia i zniwelowanie uczucia ciągłego zmęczenia. Gdy wykryty zostanie niedobór żelaza w krwi, zaleca się przyjmowanie ok. 60–120 mg żelaza dziennie. Jednakże dokładną dawkę suplementowanego żelaza należy zawsze skonsultować ze swoim lekarzem prowadzącym.

Dostępne na rynku suplementy dla kobiet w ciąży zawierają nie tylko żelazo, ale również laktoferynę, cholinę, DHA i kompleks niezbędnych składników wyselekcjonowanych pod względem korzystnego wpływu na matkę i dziecko. Są one polecane kobietom w II i III trymestrze ciąży oraz podczas karmienia piersią. Laktoferyna ułatwia wchłanianie żelaza oraz wpływa na funkcje układu odpornościowego. Cholina wraz z zawartym kwasem foliowym, witaminą B12 oraz B6 wspomagają utrzymanie prawidłowego metabolizmu homocysteiny, która ma korzystny wpływ na przebieg ciąży i zdrowie dziecka. Jod wraz z selenem pomagają w prawidłowym funkcjonowaniu tarczycy, zaś witamina D pomaga w zachowaniu zdrowych kości i zębów.

Pamiętaj!

Ostateczną decyzję o suplementowaniu diety kobiety ciężarnej może podjąć tylko i wyłącznie lekarz prowadzący!

Czego należy unikać w ciąży?

W przypadku stwierdzenia niedoborów pokarmowych warto wiedzieć czego należy unikać. W niedokrwistości biorącej się z niedoboru żelaza, zalecane jest unikanie substancji, które zaburzają wchłanianie tego pierwiastka. Należy do nich przede wszystkim:

• tanina  - związek znajdujący się głównie w czarnej herbacie;
• polifenole – związki obecne m.in. w czerwonych winogronach i zielonej herbacie;
• kakao;
• jaja i inne produkty nabiałowe spożywane w nadmiarze.